PRZYJĘTE ZASTRZEŻENIA

Gdy przyjmiemy te wszystkie zastrzeżenia, wówczas kalo­tropizm musimy przesunąć w czasie: pojawił się on nie w pra- początkach ludzkości, lecz w późniejszym stadium jej roz­woju, gdy funkcjonalne zachowania, reakcje zostały zakodo­wane w genach i przez to stały się elementami „natury” czło­wieka. W każdym razie dostępne nam informacje o począt­kach ludzkości mówią o wczesnym występowaniu kalotropizmu. Innego rodzaju przejawem kalotropizmu, już w wymia­rach współczesności, jest niewymuszone, spontaniczne życie artystyczne społeczności każdego typu. I tak np. badania etno­grafów wskazują na występowanie sztuki (w bardzo różnych przejawach) u ludów „pierwotnych”, „dzikich”, „prymityw­nych”.